Norbert Kulpa

CZY JÓZEF WYBICKI BYŁ POLSKIM GENERAŁEM ?

W dniach od 12 do 13 grudnia 2022 roku odbyła się w Poznaniu ogólnopolska konferencja naukowa pod tytułem „Józef Wybicki na tle epoki przełomu (koniec XVIII wieku – początek XIX wieku)” zorganizowana przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk wraz z Wydziałem Historii UAM z okazji 200. rocznicy śmierci Józefa Wybickiego (1747-1822) oraz 95. rocznicy ustanowienia „Mazurka Dąbrowskiego” polskim hymnem narodowym, a także ustanowienia przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej roku 2022 Rokiem Józefa Wybickiego. Publikacja pokonferencyjna ma się ukazać w roku 2023.

Pierwszego dnia konferencji w III panelu pt.: „Kariera publiczna Józefa Wybickiego” referat wygłosił członek poznańskiego oddziału SMDBiB Norbert Kulpa. Jego wystąpienie zatytułowane „Wojskowa kariera Józefa Wybickiego” dotyczyło aktywności wojskowej Wybickiego, który nie tylko głęboko angażował się czterokrotnie (1794, 1795-1796, 1806-1807, 1809) w formowanie, organizację i zaopatrywanie polskich sił zbrojnych, ale także dwukrotnie bezpośrednio uczestniczył w walkach (1770 i 1794).

Prelegent skupił się na okresach uczestnictwa Wybickiego w walkach jako konfederaty barskiego (1768-1772) oraz powstańca insurekcji kościuszkowskiej (1794), które owocować miały nominacjami oficerskimi. Józef Wybicki zaangażował się w działalność konfederacji barskiej od samego początku jako opozycyjny wobec obozu królewskiego poseł. Już w roku 1768 dotarł do Baru, a następnie pełnił funkcje kuriera i emisariusza między innymi na dwór króla Prus Fryderyka Wielkiego. W styczniu 1770 roku z szablą w ręku wziął udział jako szeregowy towarzysz konfederacki w bitwie pod Kcynią, gdzie pomorskie siły konfederatów przechodząc do Wielkopolski zostały pokonane przez wojska rosyjskie. W październiku 1772 roku władze konfederackie mianowały go pułkownikiem, ale była to nominacja formalna podkreślająca jego znaczenie przed jego ostatnią konfederacką misją do Wiednia. O ile ta nominacja znajduje potwierdzenie w dokumentacji konfederackiej, to jego awans generalski z lata 1794 roku otrzymany rzekomo z rąk samego naczelnika Kościuszki nie jest możliwy do potwierdzenia.

Powtarzana w wielu biografiach Wybickiego i monografiach insurekcji kościuszkowskiej informacja o tym, że został on mianowany generałem majorem opiera się najprawdopodobniej na pojedynczej wzmiance w pamiętnikach Wybickiego, w których stwierdza on, że awansu od Kościuszki… nie przyjął. Wiosną 1794 roku Wybicki pełnił drugorzędne funkcje w wydziałach wojskowych kolejnych rządów powstańczych, aby, rozczarowany samosądami i nastrojami rewolucyjnymi w Warszawie, zrezygnować i – jak sam pisał – przenieść się do obozów wojskowych. Jednak pełnił on w nich wyłącznie funkcje komisarza albo „urzędnika cywilno-wojskowego”. W czasie oblężenia Warszawy przez wojska pruskie i rosyjskie latem 1794 roku Wybicki związał się z dywizją osłaniającą stolicę od zachodu, dowodzoną kolejno przez generałów Mokronowskiego, księcia Józefa Poniatowskiego i ostatecznie przez Jana Henryka Dąbrowskiego. Wobec wybuchu walk insurekcyjnych na terenach I i II zaboru pruskiego postanowiono wysłać tą dywizję z misją dywersyjną do Wielkopolski i na Kujawy. We wrześniu 1794 roku Wybicki został mianowany pełnomocnikiem rządowym na obszar kilku odtwarzanych województw staropolskich z Kujaw i środkowej Polski przy dywizji generała Dąbrowskiego.

Prawdopodobnie przy tej okazji narodził się mit o generalskiej funkcji Wybickiego, który uczestniczył w naradach dowództwa dywizji na równi z generałami majorami regularnego wojska: Dąbrowskim, Madalińskim i Rymkiewiczem. Co więcej, w październiku 1794 roku Wybicki kierował, jak wynika z jego wspomnień, zagonem pododdziałów dywizji na Świecie leżące już na Pomorzu Gdańskim – jego małej ojczyźnie. Stało się tak, mimo że formalnym dowódcą oddziału wypadowego był wicebrygadier (pułkownik) VII Brygady Kawalerii Narodowej – Michał Łaszczyński. W zdobytym przez insurgentów Świeciu doszło do sformowania pospolitego ruszenia na dawne województwo pomorskie, stąd prawdopodobnie wzięła się następna plotka mówiąca o tym, że Wybicki był generałem ziemiańskim właśnie na województwo pomorskie. Tymczasem w rzeczywistości generałem ziemiańskim z tego województwa został wtedy w Świeciu Antoni Kruszyński. Wybicki, który nigdy nie służył w regularnej armii, mógł być tylko generałem ziemiańskim – czyli kierującym pospolitym ruszeniem na terenie staropolskiego województwa, rzadziej powiatu. Stopień generała ziemiańskiego był równy teoretycznie stopniowi generała majora w armii regularnej, a generałowie ziemiańscy są w polskiej historiografii wojskowej traktowani, wymieniani i opisywani na równi z generalicją regularnego wojska. Z dywizją generała Dąbrowskiego współpracowało w czasie jej słynnej wyprawy co najmniej pięciu generałów ziemiańskich z ziem I i II zaboru pruskiego, a pełnomocnik Wybicki najprawdopodobniej tylko koordynował współpracę dywizji z miejscowym pospolitym ruszeniem.

Wątpliwości odnośnie do rzekomej nominacji generalskiej Wybickiego potęguje fakt tytułowania go przez Polaków (J.H. Dąbrowski) i Francuzów zaledwie „pułkownikiem konfederacji barskiej” w okresie lat 1795-1796, kiedy Wybicki zaangażował się w tworzenie Legionów Polskich w rewolucyjnym Paryżu. Józef Wybicki zawsze nosił się po cywilnemu i prawdopodobnie nigdy nie nosił munduru wojskowego.

Podważenie faktu istnienia nominacji generalskiej Józefa Wybickiego może mieć poważne skutki, ponieważ wiele instytucji noszących jego imię podaje ten stopień przy nazwisku. Przede wszystkim istnieje Orkiestra Reprezentacyjna Wojska Polskiego imienia generała Józefa Wybickiego w Warszawie ze składu Pułku Reprezentacyjnego Wojska Polskiego. Orkiestra Reprezentacyjna wywodzi swoją tradycję począwszy od roku 1918, w roku 1944 nastąpiło jej odnowienie w tzw. „Ludowym” Wojsku Polskim, a decyzją Ministra Obrony Narodowej Nr 56/MON z dnia 16 sierpnia 1993 roku przyjęła imię generała Józefa Wybickiego. Orkiestra stała się od dnia 1 stycznia 2001 roku pododdziałem Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego przeformowanym w marcu 2018 roku w Pułk Reprezentacyjny WP.

Norbert Kulpa

Oddział Poznański

Stowarzyszenia Miłośników

Dawnej Broni i Barwy

Poznań, styczeń 2023 r.

GALERIA