Marek Fijałkowski – Lesław Kukawski (1930 – 2016)

Marek Fijałkowski

LESŁAW KUKAWSKI

(1930 – 2016)

Lesław Zygmunt Kukawski urodził się we Lwowie 7 kwietnia 1930 r. Jego ojcem był Zygmunt (1905-1931), inżynier leśnictwa, starszy asystent Politechniki Lwowskiej. Matką była Janina z domu Wadwicz – Stańkowska. Mały Lesław był wychowywany w duchu patriotycznym w legendzie ojca, który jako „orlątko” dzielnie walczył w obronie swego ukochanego Lwowa, za co został odznaczony m. in. Krzyżem Obrońców Lwowa. Także inni członkowie rodziny stanęli w latach 1914-1920 do walki o odzyskanie niepodległości naszego kraju. Brat matki Bolesław Wadwicz – Stańkowski, rocznik 1895, jako żołnierz I Brygady Legionów Polskich poległ w bitwie pod Laskami w październiku 1914 r.,  a drugi brat Zygmunt w wojnie 1920 r. służył w 108 Pułku Ułanów (późniejszym 8 Pułku Ułanów). Zygmunt Wadwicz – Stankowski w okresie II wojny światowej służył jako oficer w żandarmerii II Korpusu Polskiego we Włoszech a po wojnie zamieszkał w Anglii. Zawodowym oficerem był kuzyn matki kapitan Stanisław Wadwicz – Stańkowski z 11 Pułku Artylerii Lekkiej.

Młody Lesław mieszkając we Lwowie był świadkiem licznych uroczystości patriotycznych, gdzie obserwował nie tylko Wojsko Polskie ale także Powstańców Styczniowych, których społeczeństwo otaczało szczególnym kultem. Tu trzeba zaznaczyć, iż jego pradziadek Rajmund Kukawski brał udział w powstaniu lat 1863-1864. Szczególnie utkwili mu w pamięci, miedzy innymi ze względu na bliskość jego domu od koszar malowniczo się prezentujący ułani 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, o których po latach napisał jedną ze swoich książek. Po klęsce wrześniowej 1939 r. rozpoczął kolekcjonowanie dostępnych na każdym kroku militariów. Fakt zbierania przedmiotów będących na wyposażeniu wojska musiał być ukrywany, ze względu na grożące represje okupantów sowieckich, którzy zajęli wschodnie tereny Polski po 17 września 1939 r., zaś po czerwcu 1941 r. okupantów niemieckich.

W maju 1944 r. Janina Kukawska wraz z synem opuściła Lwów i zamieszkała w Krakowie, gdzie doczekali końca wojny. Po 1945 r. nie było już możliwości powrotu do Lwowa, który do końca życia pozostał w jego sercu. Los sprawił, iż równo 50 lat od opuszczenia Lwowa w 1994 r. odwiedził, niestety tylko na jeden dzień swoje rodzinne miasto. Następne dłuższe wyprawy do Lwowa odbył w 2006 i 2009 r. Od 1989 r. był członkiem Poznańskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa.

W Krakowie jeszcze w czasach gimnazjalno – licealnych, gdzie uczył się m.in. ze Sławomirem Mrożkiem (1930-2013), działał jako instruktor w Związku Harcerstwa Polskiego. Jego działalność zakończyła się w 1949 r. kiedy to harcerstwo zmieniło swe ideowe oblicze, a jak opowiadał  Kiedy Kuroń założył czerwone harcerstwo….

Po zdaniu matury w 1948 r. L. Kukawski wstąpił na wydział rolny Uniwersytetu Jagiellońskiego, który ukończył z tytułem inżyniera w 1953 r. Tytuł magistra nauk zootechnicznych uzyskał eksternistycznie w 1963 r. Już podczas studiów, z powodu trudnej sytuacji finansowej podjął pracę, najpierw jako kierowca ciężarówki w ekspozyturze PKS Nowa Huta, następnie jako stały praktykant hodowlany, a wkrótce asystent w państwowych stadninach. Praca w stadninach i stadach ogierów w Nowym Dworze, Pępowie i Gnieźnie, a także jego pasja kolekcjonera militariów umożliwia mu poznanie wielu przedwojennych oficerów kawalerii m.in. Adama Królikiewicza (1894-1966), Henryka Roycewicza (1898-1990), Karola Rómmla (1888-1967).

W 1954 r. podczas jazdy konnej L. Kukawski uległ poważnemu wypadkowi, padający koń strzaskał mu miednicę. Dwa lata później, zrezygnował z pracy w stadninach i osiadł na swoim 25 hektarowym gospodarstwie rolnym w Pańskiej Łasce koło Trzcianki. Uprawiał ziemię i hodował owce. Przez sentyment do koni przez szereg lat trzymał wałacha „Alta” ze stadniny w Racocie. L. Kukawski był sędzią klasy państwowej Polskiego Związku Jeździeckiego i sporo czasu zajmowało mu sędziowanie zawodów konnych.

W 1965 r. L. Kukawski wstąpił do Poznańskiego Oddziału Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy (dalej SMDBiB) z siedzibą w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym. W poznańskim oddziale w 1978 r. objął funkcję prezesa, którą pełnił do 2009 r. W centrum jego zainteresowań była kawaleria polska, której poświęcił większość swoich opracowań.

W 1975 r. Kukawski na zaproszenie znajomych wyjechał do Belgii, a w listopadzie 1977 r. przebywał w Wielkiej Brytanii. Po tym wyjeździe Służba Bezpieczeństwa zarządziła inwigilację jego korespondencji nadchodzącej do Trzcianki z Anglii, Belgii i USA. Wyjazd do Anglii powtórzył w grudniu 1979 r. Został tam zaproszony przez swego przyjaciela, inż. Wacława Fiedlera. Podczas pobytów w Londynie poznał wielu oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie m.in. Ryszarda Dembińskiego (1924-2008), zięcia Prezydenta RP na uchodźctwie Edwarda Raczyńskiego i Mieczysława Białkiewicza (1920-2014), oficera wojsk pancernych, prowadzącego w Londynie zakład jubilerski. Na zaproszenie Dembińskiego wygłosił wykład o kawalerii polskiej w londyńskim Instytucie Polskim i Muzeum gen. Wł. Sikorskiego. Jak opowiadał po latach miał wtedy dużą tremę, gdyż na sali znajdowało się wielu oficerów kawalerii, w tym także kilku generałów.

W latach 1984 i 1989 L. Kukawski zorganizował w trzcianeckim muzeum dwie ogólnopolskie sesje SMDBiB. Pierwsza w 1984 r. dotyczyła jego ulubionego tematu kawalerii polskiej, druga z 1989 r. poświęcona była historia piechoty polskiej. W sesjach tych wzięli udział m.in. wybitni profesorowie: Andrzej Nadolski (1931-1993) i Zdzisław Żygulski (1921-2015). Sesjom towarzyszyły tematyczne wystawy muzealne, których autorem był Prezes poznańskiego oddziału SMDBiB. Osobiście ubierał manekiny i zawieszał eksponaty przybijając gwoździe. Relacje z tych wydarzeń odnotowały specjalistyczne pisma nie tylko w Polsce ale także w Wielkiej Brytanii, Niemczech  i USA. W 2004 roku pilskie Muzeum Okręgowe miało zaszczyt być gospodarzem XXIV ogólnopolskiej sesji SMDBiB pt. Militaria Wielkopolskie, organizowanej przez L. Kukawskiego. Także tej sesji towarzyszyła wystawa. L. Kukawski zorganizował od lat 70. kilkanaście wystaw, głównie na terenie Wielkopolski. Ostatnia, indywidualna prezentacja jego zbiorów miała miejsce latem 2011 r. w Muzeum Okręgowym w Pile, gdzie zaprezentowano wystawę Koń w życiu i kulturze.

Gdy w 1989 r. władze Grudziądza zorganizowały pierwszy Zjazd Kawalerzystów II RP nie zabrakło na nim L. Kukawskiego, który starał się nie opuścić żadnego ze zjazdów. W czasie jednego ze spotkań poznał i zaprzyjaźnił się z  gen. Michałem Gutowskim (1910-2006), który wrócił do Polski na stałe w 2000 r. Ich przyjaźń trwała do śmierci generała w 2006 r. L. Kukawski po raz ostatni wziął udział w grudziądzkim zjeździe w 2015 r.

W 1995 r. Kukawski został członkiem Zarządu Głównego a następnie przez szereg lat był wiceprezesem SMDBiB. Był jednym z trzech osób obdarzonych tytułem Członka Honorowego i posiadaczem Złotej Odznaki SMDBiB. W 1995 r. L. Kukawski postanowieniem Prezydenta RP …za wybitne zasługi w popularyzowaniu tradycji polskie kawalerii odznaczony został „Złotym Krzyżem Zasługi”.

Od 1992 r. L. Kukawski redagował w Pańskiej Łasce Arsenał Poznański, pismo poznańskiego oddziału SMDBiB. Do 2007 r. ukazały się 32 numery tego wydawnictwa. Gdy w 1996 r. po raz pierwszy pisałem życiorys p. Kukawskiego wyznał mi, iż jego największym problemem był upływ czasu …czas ucieka  i zaczynam się martwić, że nie zdążę przelać na papier tego, czego podczas tych kilkudziesięciu lat się dowiedziałem. Dziś z perspektywy lat widzimy, iż zdążył. Napisał kilkanaście książek i ponad 300 artykułów o historii wojskowości, głównie kawalerii, hipologii i jeździectwie. W 1991 r. wraz Cezarym Leżeńskim (1930-2006) wydał we wrocławskim Ossolineum książkę O kawalerii polskiej XX wieku. Następne były: Ułani Jazłowieccy, barwa i broń 1918-1998 ( Grajewo 2001), Oddziały kawalerii II Rzeczypospolitej (Grajewo 2004), Konne Mistrzostwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej (Grajewo 2006 r.), Kawaleryjska Alma Mater w Grudziądzu 1920-1939, zarys dziejów ( wspólnie z J. Tymem i T. Wójcikiem, Grudziądz 2008), Sztandary kawalerii polskiej XX wieku (Grajewo 2009), wspólnie z autorem rysunków prof. Andrzejem Jeziorkowskim (1931-2011), Orkiestry kawaleryjskie II Rzeczypospolitej, Grajewo 2009 r. W latach 2012-2014 L. Kukawski był współautorem 60 zeszytów z serii Wielkiej Księgi Kawalerii Polskiej 1918-1939.  Od kilku lat trwają prace redakcyjne nad publikacją życiorysów ludzi z polskich stad i stadnin. Podobnie jak i inne wydane wcześniej książki publikacja ma się ukazać w wydawnictwie Antoniego Dudzińskiego w Grajewie.

Praca Lesława Kukawskiego na wielu niwach została doceniona i obok „Złotego Krzyża Zasługi” został odznaczony „Medalem Pro Memoria” (2006 r.), odznakami: „Zasłużony Działacz Kultury”,  „Zasłużony Pracownik Rolnictwa”, Złotymi Odznakami: Polskiego Związku Jeździeckiego, Polskiego Związku Hodowców Koni i Wielką Złotą Odznaką Honorową Polskiego Związku Jeździeckiego. Pamiętali o nim weterani pułków kawalerii, którzy nadali L. Kukawskiemu odznaki pamiątkowe: 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, 3 Pułku Ułanów Śląskich, 9 Pułku Ułanów Małopolskich i 3 Pułku Strzelców Konnych. Po 1989 r. trzy jednostki WP nadały mu swoje odznaki pamiątkowe. Były to 27 Pułk Ułanów Zmechanizowanych, 4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej i 6 Brygada Kawalerii Pancernej. 16 czerwca 1995 r. uchwałą Rady Miasta w Trzciance nadano p. Kukawskiemu medal okolicznościowy „50-lecia powrotu Ziemi Trzcianeckiej do Macierzy”.

L.Kukawski mieszkał w „Pańskiej Łasce”, oddalonej kilka kilometrów od Trzcianki. Położony wśród lasu stary, poniemiecki dom został przebudowany przez gospodarza na polski dworek. Wchodziło się doń przez ganek z dwoma kolumnami. Sień zamieniona była na siodlarnię, gdzie na wieszakach leżały siodła obok których wisiało ogłowie. Na prawo był pokój kominkowy ozdobiony starymi, perskimi dywanami (przywiezionymi ze Lwowa) na których prezentowane były szable, lance, portrety kawalerzystów i przedstawienia koni. Nad łóżkiem na zabytkowym kobiercu zawieszony był portret Matki Boskiej, szabla i Jastrzębiec herb Kukawskich. Z pokoju wchodziło się do gabinetu i biblioteki w której znajdowało się kilka tysięcy książek, głównie o kawalerii i hipologii. Wśród nich nie brakowało „białych kruków”, rzadkich wydań z XVIII i XIX wieku. W bibliotece znajdowało się także archiwum fotografii kawaleryjskich, liczące 7 tysięcy zdjęć. Na lewo od sieni była jadalnia a dalej pokój z rzędem szaf, które kryły mundury kawalerii polskiej z lat 1914-1947. Niewątpliwie zbiory kawaleryjskie, które zgromadził były największą prywatną kolekcją w Polsce. Pod koniec lat 90. zbiór mundurów i odznak pułkowych L. Kukawski przekazał za symboliczną kwotę do Muzeum w Grudziądzu, gdzie do wiosny 2018 r. eksponowane były w Salach Tradycji Jazdy Polskiej.

Lesław Kukawski był trzykrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z domu Kuśnierek miał córkę Krystynę i syna Zygmunta. Drugą żoną była Ewa z domu Dipond, zmarła w 2002 r. Jej imię przyjęło Stowarzyszenie „Hospicjum Trzcianka” im. dr nauk med. Ewy Dipond Kukawskiej. W 2005 r. p. Lesław pojął za żonę Aleksandrę Szulen, mistrzynię Polski w jeździectwie z 1990 r.

Lesław Zygmunt Kukawski zmarł 10 lutego 2016 r. Jego pogrzeb, który odbył się 20 lutego na trzcianeckim cmentarzu zgromadził, obok rodziny i przyjaciół kilkuset miłośników kawalerii z całej Polski. Ponad sto osób wystąpiło w strojach historycznych różnych pułków jazdy polskiej XX w.

Niektórzy twierdzą, iż nie ma ludzi niezastąpionych – to powiedzenie nie ma jednak zastosowania w przypadku śp. L. Kukawskiego. Wraz z nim odeszła ogromna wiedza o kawalerii polskiej XX w. Dobrze się stało, iż w swoich książkach i artykułach przekazał nam część wiedzy którą posiadał. Przez kilkadziesiąt lat był on niestrudzonym badaczem i propagatorem historii kawalerii.

Marek Fijałkowski

Oddział Poznański

Stowarzyszenia Miłośników

Dawnej Broni i Barwy

Piła – Poznań, 2020 – 2022 r.

Zdjęcia zamieszczone w artykule, Autor otrzymał od pani Aleksandry Szulen – Kukawskiej żony Lesława Kukawskiego.

Autor korzystał przy pisaniu tekstu z archiwów prywatnych i publicznych.

Tekst był opublikowany w: Kronika Wielkopolski nr 1/2 (173) 2020 r.