Jarosław Łuczak „Orzeł Królowej Jadwigi w symbolice Powstania Wielkopolskiego 1918 – 1919.”

W rozkazach Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych b. zaborze pruskim (nr 89 i 90, z 3 i 4 kwietnia 1919 r.) zawierających opis sztandarów dla piechoty i jazdy Wojsk Polskich b. zab. pruskiego zapisano w części odnoszącej się do płatów: „Orzeł (27 cm szeroki x 36 cm wysoki) Królowej Jadwigi”.

Nawiązywał bezpośrednio do orła umieszczonego pośrodku strony głównej płatu chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich (przemianowanego później na 55 Poznański Pułk Piechoty), wręczonej pułkowi podczas zaprzysiężenia Wojsk Wielkopolskich w Poznaniu, na placu Wilhelmowskim (dzisiaj Wolności) 26 stycznia 1919 r. Wzór tego orła wprowadzony został później na wykonywane dla poszczególnych oddziałów Wojsk Wielkopolskich znaki.

Orzeł ten, pod tą samą nazwą i w podobnym kształcie, wprowadzony został 30 kwietnia 1919 r. ( DG nr 116) jako oznaka wyróżniająca oficerów i żołnierzy Sztabu Dowództwa Głównego: „Zatwierdzam i ogłaszam następujące odznaki dla wszystkich oficerów i żołnierzy, zajmujących etatowo stanowiska w sztabach wyższych dowództw (począwszy od dywizji) z wyjątkiem oficerów sztabu generalnego, których mundur jest już przepisany: A. Oficerowie i żołnierze Sztabu Dowództwa Głównego:*) na kołnierzu za taśmą amarantowo-białą naszyte amarantowe patki, skrajane w formie patek oficerów sztabu generalnego. Na patce srebrem wyhaftowany orzełek Królowej Jadwigi”.

Orzeł Królowej Jadwigi wprowadzony został także 23 maja 1919 r. (DG nr 139) w oddziale Żandarmerii Polowej przy Dowództwie Głównym: „§ 9. Żandarmerji Krajowej zezwalam na noszenie tej samej odznaki na kołnierzu, jak zatwierdzonej i ogłoszonej w rozk. dzien. D. G. nr. 116. z dnia 30. kwietnia 1919 r., § 2,  A, odznaki dla Sztabu D. G.”. Błąd w nazewnictwie formacji poprawiono w rozkazie następnym, nr 140, z 24 maja 1919 r. następującym zapisem: „§ 6. W rozk. dzien. D. G. nr. 139. z dnia 23. maja 1919 r., § 9., czytaj: § 9. Żandarmerji polowej przy sztabie D.G. zezwalam na noszenie tej samej odznaki na kołnierzu, jak zatwierdzonej i ogłoszonej w rozk. dzien. D. G. nr. 116. z dnia 30. kwietnia 1919 r., § 2, A, odznaki dla Sztabu D. G.  (A nie, jak mylnie podano, „Żandarmerji Krajowej” itd.).”.

Orzeł Królowej Jadwigi pojawił się jeszcze na kołnierzach oficerów i szeregowych tworzonego od października 1919 r. Starogardzkiego Pułku Strzelców Pomorskich, który w roku następnym zmienił nazwę na 65 Starogardzki Pułku Piechoty. Z czasem godło to, umieszczone także na sztandarze pułku i na odznace pamiątkowej, zaczęto nazywać orłem jagiellońskim.

Orzeł nawiązywał niewątpliwie do godła wprowadzonego na pieczęcie Naczelnej Rady Ludowej w listopadzie 1918 r. według rysunku Dory Mukułowskiej, opierającej się na królewskiej pieczęci z XIV w. Wzorowano się na nim podczas wykonywania chorągwi dla pierwszych ochotniczych oddziałów powstańczych. Jednak wykonawcy płatu chorągwi dla 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich posłużyli się innym źródłem, sięgając do wzoru orła z kartki pocztowej z wizerunkiem orła rysowanym przez Stanisława Eljasza-Radzikowskiego na podstawie pieczęci majestatowej królowej Jadwigi z 1384 r., wydanej przez Towarzystwo Szkoły Ludowej, drukowanej w Zakładzie graficznym W. Krzepowskiego w Krakowie przed wybuchem I wojny światowej. Orzeł – godło Naczelnej Rady Ludowej znalazł się jednak na płacie. Umieszczono go na stronie odwrotnej, pośrodku wizerunku Krzyża Złotego Orderu Virtuti Militari. Według współczesnych był to ukoronowany orzeł piastowski.

Jarosław Łuczak

Oddział Poznański

Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy

Poznań, czerwiec 2019