Orły Wojsk Wielkopolskich

TOMISŁAW PACIOREK   Orły Wojsk Wielkopolskich

Wraz z wybuchem Powstania Wielkopolskiego na czapkach noszonych przez powstańców pojawiły się polskie orły. Poza biało-czerwonymi kokardami były to jedyne oznaki narodowe noszone w celu odróżnienia się od Niemców.

Większość z tych orłów wykonywana była lokalnie i oferowana w sprzedaży jako biżuteria patriotyczna. Wizerunek orłów nawiązywał do tradycji godła Korony z XVIII wieku, którego charakterystycznymi cechami były między innymi zamknięta korona, skrzydła uniesione do góry oraz prosty i krótki ogon. Same orły różniły się miedzy sobą rysunkiem, wielkością i materiałem z którego zostały wykonane. Obok pojedynczych egzemplarzy wykonanych ze srebra przez zakłady jubilerskie występowały masowo orły wybijane z mosiężnej, cynkowej, a nawet żelaznej blachy.

Według  XIX wiecznej tradycji nie był to jednak wizerunek orła przeznaczonego do noszenia na nakryciach głowy regularnej armii. Tradycyjnie przyjęło się, że „orłem wojskowym” w odróżnieniu do „orła państwowego” jest orzeł siedzący na tarczy amazonek. Ten typ orła noszony był powszechnie na wojskowych nakryciach głowy w pozostałych dzielnicach odrodzonej Polski.

Również i orły z tarczami amazonek pojawiły się w tym okresie na czapkach powstańczych, lecz nie w masowej skali.

Na początku 1919 roku zostało ustalone umundurowanie Wojsk Wielkopolskich.  Jeden z przepisów mundurowych stanowił iż na przedzie rogatywki należy umieścić orła bez „ryngrafu” czyli tarczy amazonek. Czy powodem takiego wyboru była głęboka niechęć gen. Dowbora Muśnickiego do Józefa Piłsudskiego czy też chęć wykorzystania posiadanych już orłów – trudno po latach powiedzieć. Nie mniej dzięki temu przepisowi można było nadal nosić większość posiadanych już przez żołnierzy orłów, jednocześnie zaś zaznaczono odrębność orła Wojsk Wielkopolskich od godła z czapek Wojska Polskiego. Te improwizowane godła  z  początkowego okresu powstania przetrwały do połowy 1919 roku, kiedy to wprowadzono  przez intendenturę nowy wzór orła określanego dziś mianem orła Wojsk Wielkopolskich.  Geneza powstania tego orła do dziś nie jest znana.  Swoim rysunkiem nowy wzór orła na czapkę Wojsk Wielkopolskich nawiązywał wyglądem do godeł  noszonych przez żołnierzy polskich formacji wojskowych w Rosji. Cechą charakterystyczną tego orła są skrzydła o gęstym upierzeniu oraz fantazyjnie rozgałęziony ogon.

Na fotografii widzimy orła wykonanego w drugiej połowie 1917 roku przez znaną firmę Kortmana w Piotrogradzie.  Podobny orzeł widoczny jest na rogatywce  gen. Dowbór-Musnickiego z okresu dowodzenia I Korpusem Polskim w Rosji. Być może został on przywieziony przez generała do Poznania gdzie posłużył za wzór orła dla Wojsk Wielkopolskich. Jednakże orły Wojsk Wielkopolskich nie były wiernymi kopiami swojego pierwowzoru. Powtarzają one jego oryginalny rysunek  w detalach jednak wprowadzono daleko idące uproszczenia umożliwiające wytwarzanie orłów niewielkim kosztem i w znacznych ilościach.

Orzeł Wojsk Wielkopolskich bity był z kilku różnych sztanc różniących się miedzy sobą w detalach i sposobach wykończenia. Ich oryginalny kształt stał się rozpoznawalnym znakiem Wojsk Wielkopolskich.

Nowe orły spodobały się nie tylko w Wielkopolsce, wytwarzano je także w Warszawie i Krakowie.  Od połowy 1920 roku w miarę scalania Wojsk Wielkopolskich z Wojskiem Polskim stopniowo zaczęły być zastępowane przez orły z tarczą amazonek obowiązujące w odrodzonym Wojsku Polskim.

Należy jeszcze wspomnieć, iż na początku lat 20-tych pojawiła się jeszcze jedna wersja orła wielkopolskiego wykonana prawdopodobnie dla członków organizacji kombatanckich. Różni się od  swojego poprzednika detalami, między innymi ogon orła jest mniej rozbudowany i nie łączy się ze szponami.

Do dnia dzisiejszego orły Wojsk Wielkopolskich stanowią rzadką i cenną pamiątkę z okresu walk o „Tą, co nie zginęła.”

Tomisław Paciorek

polish_eagle@onet.pl